สถานที่ขูดดินขี้ทา (บริเวณดอนต่างๆในพื้นที่หนองหาร จังหวัดสกลนคร) - ดอนโพนทัน (เปลี่ยนเป็นสถานที่ท่องเที่ยว ในปี 2561) - ดอนสร้างแก้ว - ดอนขามแป วิธีการทำ หลังจากเก็บเกี่ยวข้าวเสร็จในหน้าแล้งช่วงเดือนมกราคม-เมษายน ตามท้องนาและดอนโพนทัน ดอนสร้างอีแก้ว , ดอนขามแป จะมีดินเอียดหรือที่ชาวอีสานเรียกว่าขี้ทา (ดินเค็มที่มีละอองหรือส่าเกลือ) ขึ้นมาบนผิวดินให้เห็นเป็นสีขาวหรือสีเทา ชาวบ้านลงมือขูดดินเอียดเพื่อนำมาเป็นวัตถุดิบในการต้มเกลือ ขั้นตอนการต้ม ก่อนต้มเกลือชาวบ้านจะทำพิธีบอกกล่าวเจ้าที่สิ่งศักดิ์สิทธิ์เพื่อเป็นศิริมงคลขอให้การต้มเกลือไม่มีอุปสรรค และให้ได้ผลผลิตมากตามต้องการ จากนั้นจึงเริ่มดำเนินการต้มเกลือ 1.นำดินขี้ทาหรือดินเอียดใส่ในซุงหมักดิน เมื่อเทน้ำสะอาดใส่ในซุงหมักแล้ว น้ำขี้ทาหรือน้ำเอียดที่ผ่านการกรองแบบธรรมชาติจะไหลออกจากรูลงในภาชนะที่รองไว้ด้านล่างของซุง 2.เมื่อได้น้ำกลือที่เพียงพอต่อการต้มแต่ละครั้งแล้ว จะมีการวัดความเค็มจากน้ำที่รองได้ คือ ใช้ครั่งหรือขี้ครั่งขนาดก้อนเท่าหัวแม่มือ นำมาลอยในน้ำเอียด ถ้าก้อนครั่งลอยแสดงว่ามีความเค็มมาก ถ้าครั่งจมน้ำแสดงว่าความเค็มยังไม่เพียงพอที่จะนำมาต้มเป็นเกลือและใช้วัดน้ำเอียดว่าน้ำเอียดนั้นมีความจืดแล้วหรือยัง 3.เมื่อได้น้ำเกลือที่สามารถต้มเป็นเกลือได้แล้วขั้นตอนต่อไปคือนำน้ำเกลือมาเคี่ยวหุง โดยใช้กระทะ ที่ทำจากแผ่นสังกะสี สุมไฟไปตลอดจนน้ำระเหยกลายเป็นผลึกเกลือสีขาวขุ่น 4.จากนั้นตักเกลือใส่ตระกร้าไม้ไผ่ผึ่งเกลือไว้ให้แห้ง เสร็จแล้วก็นำเกลือมาบรรจุกะทอที่ทำด้วยไม้ไผ่สาน ขนาดของกะทอขึ้นอยู่กับผู้ใช้ ส่วนใหญ่ขนาดพอบรรจุเกลือหนัก 1 หมื่น (12 กิโลกรัม) ก่อนบรรจุเกลือใช้ใบไม้รองด้านใน (ปัจจุบันใช้ตาข่ายพลาสติกรอง) เกลือกะทอของชาวอีสานในอดีตเป็นทั้งสินค้าซื้อขายและแลกเปลี่ยนของพ่อค้าทางไกล ชาวอีสานเรียกว่า “นายฮ้อยเกลือ” เกลือกะทอสามารถเก็บไว้บริโภคได้นานแรมปี เกลือกะทอหนัก12 กิโลกรัม ราคาประมาณ 150 – 200 บาท (พ.ศ. 2559) ซึ่งระยะเวลาการผลิตเกลือสินเธาว์อยู่ระหว่างเดือนมกราคม ไปจนถึงปลายเดือนเมษายนของทุกปี ปัจจุบันนี้ราคาจะอยู่ที่ ขายหมื่นละ 350 บาท ( 1หมื่น เท่ากับ 12 กิโลกรัม) เมื่อเสร็จสิ้นฤดูกาลต้มเกลือแล้ว จะมีการนำเกลือที่ต้มได้ไปหว่านกลับคืนที่บริเวณไปขูดดินขี้ทา เพราะชาวบ้านเชื่อว่าเมื่อเอามาแล้วต้องเอาไปคืน ปีต่อๆไปจะได้มีเกลือขึ้นมาให้ขูดอีก ทรัพยากรจะได้ไม่หมดไปนั่นเอง อุปกรณ์ในการผลิต - หม้อต้ม (ร้านขายอุปกรณ์ก่อสร้าง) - ที่ตักเกลือ,ไม้คาดทา (ทำเอง) - กระสอบเกลือ (ร้านขายของชำ) - ตระกร้าไม้ไผ่ (ทำเอง,ตลาด) - ครั่ง (ร้านขายของเก่า) - ซุงหรือบ่อหมักดินขี้ทา (ร้านขายอุปกรณ์ก่อสร้าง) พิธีกรรมหรือความเชื่อ พิธีกรรมก่อนและหลังการไปขูดดินขี้ทา วิธีการ คือ วันแรกที่ไปขูดดินขี้ทาจะมีการกล่าวบอกสิ่งศักดิ์สิทธิ์ และหลังจากที่ต้มเกลือเสร็จสิ้นฤดูกาลแล้วจะนำเกลือที่ต้มนั้นไปหว่านคืนที่เดิม (ที่ขูดดินขี้ทา) และบอกกล่าวสิ่งศักดิ์สิทธิ์ด้วย



เลขที่ : ดอนงิ้วพัฒนา ต. งิ้วด่อน อ. เมืองสกลนคร จ. สกลนคร 47000

- แม่ยอดจันทร์ วันชูยศ และ แม่เครือวัลย์ ฟองอ่อน

- tanawadee : มหาวิทยาลัยราชภัฏสกลนคร : 2566 Open Call

- -