"ยุคสมัยที่ปาตานีเจริญรุ่งเรื่องพื้นที่แห่งนี้ เคยเป็นเมืองท่า มีปางช้างขนาดใหญ่ และมีท่าส้มที่เป็นแหล่งค้าขายส้มหลากหลายสายพันธ์ ทำให้เจ้าเมืองต่างๆ และพ่อค้าวานิชนิยมเดินทางมาท่องเที่ยว และทำการค้าขาย ด้วยความเป็นเมืองท่าซึ่งเป็นศูนย์กลางของการคมนาคมของปาตานีที่มีความอุดมสมบูรณ์ พื้นที่แห่งนี้จึงถูกใช้เป็นค่ายทหาร ในช่วงที่ปาตานีตกอยู่ในภาวะสงคราม มีการเล่าขานกันว่า แม่ทัพได้สั่งให้ขุดบ่อน้ำเพื่อใช้ในค่าย จำนวนถึง 9 บ่อ ความอุดมสมบูรณ์ในอดีตสะท้อนผ่านมัสยิดบ้านต้นมะขาม อ.ยะรัง จ.ปัตตานี ในปัจจุบัน ซึ่งตั้งอยู่บนบนทางหลวงปัตตานี-ยะลา (สายเก่า) ซึ่งมีความวิจิตรสวยงาม สะท้อนความอุดมสมบูรณ์และความมั่งคั่งในอดีตของหมู่บ้านแห่งนี้ สามารถชมสถาปนิกที่ออกแบบได้งดงามมาก ภายในอาคารก็เย็นสบาย ด้วยมีช่องลมที่ทำให้มีการระบายอากาศที่ดี อีกทั้งสะอาด เรียบร้อยด้วย หลังสงครามสิ้นสุดลง มีการบุกเบิกและฟื้นฟูพื้นที่แห่งนี้ขึ้นมาอีกครั้ง ชุมชนแห่งนี้เรียกตัวเองว่า “ลาฆอซือมีแล” ซึ่งหมายความถึงบ่อน้ำทั้ง 9 ชุมชนใกล้เคียงที่ไม่ใช่คนมลายูเรียกชุมชนนี้ว่า ชุมชนบ้านต้นมะขาม ด้วยพื้นที่แห่งนี้มีต้นมะขามเรียงรายอยู่เป็นจำนวนมาก ลักษณะบ้านเรือนในชุมชนมีการตกแต่งส่วนต่างๆของบ้านด้วยลวดลายมลายู ที่มีต้นกำเนิดมาจากช่างในชุมชนที่ตั้งบ้านเรือนติดกับทะเล เรียกว่าคน “ฮีเล” ซึ่งเป็นสถาปัตยกรรมมลายูที่มีความงดงามเป็นเอกลักษณ์ ผู้คนส่วนใหญ่เป็นมุสลิมนับถือศาสนาอิสลาม ผู้หญิงนิยมแต่งการด้วยชุดกูรง สวมฮิญาบ ผู้ชายนิยมสวมเสื้อตือโละบือรางอ ชุมชนลาฆอซือมีแล หรือ ชุมชนบ้านต้นมะขาม ในปัจจุบัน อยู่ในตำบล เมาะมาวี อำเภอ ยะรัง จังหวัด ปัตตานี เชื่อมต่อพื้นที่จังหวัดปัตตานีกับจังหวัดยะลา จากปางช้างและท่าส้มในอดีตกลายเป็นพื้นที่เกษตรกรรมที่มีความอุดมสมบูรณ์ เป็นแหล่งส้มโอที่มีรูปร่างสวยงาม เปลือกนุ่มเหมือนกำมะหยี่ มีจุกที่เป็นเอกลักษณ์ เนื้อแดงสวยเหมือนทับทิม “ส้มโอปูโก” หรือส้มปูโกยะรังได้รับการขึ้นทะเบียนสิ่งบ่งชี้ทางภูมิศาสตร์ (GI) เป็นสินค้าที่มีศักยภาพและมีเอกลักษณ์เฉพาะท้องถิ่นของจังหวัด และได้รับการรับรองรองมาตรฐาน GAP ปัจจุบันมีจุดรวบรวมและคัดแยกผลผลิตในพื้นที่หรือ PUKO BANK"



เลขที่ : บ้านต้นมะขาม ต. เมาะมาวี อ. ยะรัง จ. ปัตตานี 94160

- นายบูดิง บาซอและนางสาวบุชรอ บาซอ

- ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ปรัชญา บินหมัดหนี : มหาวิทยาลัยฟาฏอนี :

- Facebook: Busro Basor